در خلاصه‌ای از مانیفست حزب کمونیست، می‌توان چند مفهوم کلیدی را آورد:

1. تاریخی‌گرایی: مانیفست حزب کمونیست به تحلیل تاریخی اجتماعی پرداخته و مفهومی به نام “تاریخ کلاسی” را مطرح می‌کند. این تفسیر بر اساس تضادهای اجتماعی بین طبقات مختلف در جوامع انسانی استوار است.
2. تبعیض طبقاتی: مارکس و انگلز در مانیفست حزب کمونیست بر تفاوت‌ها و تبعیض‌های طبقاتی در جامعه تأکید می‌کنند و این تبعیض‌ها را به عنوان محرک اصلی تغییرات اجتماعی معرفی می‌کنند.
3. تحول اجتماعی: آنها با توجه به تبعیض طبقاتی، به تحول اجتماعی از جامعه‌های طبقاتی به جامعه‌ای بدون طبقات، یا کمونیستی، اشاره می‌کنند. این جامعه جدید بر اساس مبانی انسانی، برادری انسانی و توزیع عادلانه منابع خواهد بود.
4. سرمایه‌داری و برپایی کمونیسم: مانیفست حزب کمونیست بر تحلیل سرمایه‌داری و توصیف اثرات آن بر جوامع اشاره دارد. آنها معتقدند که نظام سرمایه‌داری باعث تشدید تضادهای طبقاتی و نابرابری می‌شود. انقلاب کمونیستی از طبقه‌ی کارگری و نابرابری‌های اجتماعی برخوردار به وجود خواهد آمد و کمونیسم بر پایه اشتراک منابع و برادری انسانی برپا خواهد شد.
5. انقلاب کارگری: مارکس و انگلز در مانیفست حزب کمونیست، به اهمیت انقلاب کارگری به عنوان محرک تحول اجتماعی تأکید می‌کنند. آنها از کارگران جهت برپایی جامعه کمونیستی حمایت می‌کنند.

مانیفست حزب کمونیست به عنوان یکی از متون مهم در تاریخ فلسفه سیاسی و اقتصادی شناخته می‌شود و بر روی تفکرات بسیاری از نظریه‌پردازان و جنبش‌های اجتماعی تأثیر گذاشته است.

مانیفست را می‌توانید در این جا دانلود کنید.

مجموعه مقالاتى كه مشاهده مى‌كنيد به قلمرو سياست در نظام سوسياليستى اختصاص‏ دارد. اين مقالات با شعار «بازگشت به ماركس‏» به بازنگرى تجربه اكتبر و شكست مدل «سوسياليسم واقعاً موجود» پرداخته و با جمع‌بندى مسايل دنياى معاصر عناصر لازم براى تجديد آرايش‏ چپ را در يك سيستم منعطف و دموكراتيك از سوسياليسم ارايه مى‌كند. اين مقالات اساساً در فاصله سال‌هاى ۷۰ _ ۶۸ يعنى متناظر با دوره اوج بحران جوامع نوع شوروى و سقوط آن نوشته شده و طبيعتاً محدوديت‌ها و نكات قوت بحث‌هاى آن دوره را با خود حمل مى‌كند. البته جهت‌گيرى اوليه اين نوشته‌ها با مرور زمان شفاف‌تر و صريح‌تر از گذشته در ادبيات كنونى سازمان‌مان بيان شده‌اند، معهذا     درون مايه اصلى بازنگرى، نقد و درس‏هاى تجربه جوامع نوع شوروى تغيير اساسى نكرده است. چاپ همه اين مقالات در يك مجموعه اما فرصت مناسبى براى آشنايى با نگرش‏ و بينش‏ راه كارگر‌ و البته براى داورى و نقد و بررسى آن نيز فراهم مى‌آورد.

جزوه حاضر اندکی خلاصه شده مصاحبه رادیو صدای کارگر با رفیق محمد رضا شالگونی است که در سال ۱۳۷۳، توسط انتشارات سازمان نشر یافته است. در این گفتگو رفیق شالگونی به انتقاداتی که به طرح «ضرورت مبارزه برای تشکیلات سراسری کارگری» در سه دهه قبل وارد شده بود، پاسخ میدهد…

دولت به هیچ‌روی نه قدرتی است که از بیرون به جامعه تحمیل شده باشد و نه واقعیت ایده‌ی اخلاقی و “تصویر واقعیت عقل” چنان که هگل می‌گوید؛ بلکه دولت محصول جامعه در محله‌ی معینی از تکامل است. پذیرش این است که جامعه در یک تضاد حل ناشدنی با خود درگیر شده است و از این رو به ستیزهای آشتی‌ناپذیری که توان از میان بردن آن‌ها را ندارد، تقسیم گشته است. ولی برای این که این ستیزها، طبقات با منافع اقتصادی در تضاد، خود و جامعه را در یک مبارزه‌ی ناسودمند ناتوان نسازند باید قدرتی پدید آید که در ظاهر بر سر جامعه بایستد تا برخوردهایش را کاهش دهد و آن را در محدوده‌ی نظم نگاه دارد و این قدرت که از جامعه برمی‌خیزد ولی خود را بر سر آن می‌گذارد و خود را بیش از پیش با آن بیگانه می‌کند دولت است. از آن‌جا که دولت از نیاز به زیر فرمان داشتن ستیزهای طبقاتی برخاست و از آن‌جا که هم‌زمان در میانگاه این ستیز طبقات پدید آمد، پس باید دولت طبقه‌ی قوی‌تر و از دید اقتصادی چیره باشد؛ طبقه‌ای که از راه همین دولت، از دید سیاسی نیز، طبقه‌ی چیره می‌شود و از این رو ابزار نوینی برای زیر فرمان نگاه داشتن و استثمار طبقه‌ی ستم‌دیده به دست می‌آورد. پس دولت عهد باستان، بیش از هرچیز، دولت برده‌داران و برای زیر فرمان نگاه داشتن بردگان بود؛ همان‌گونه که دولت فئودال، نهاد نجیب‌زادگان برای زیرفرمان داشتن دهقانان و بیگار مردان بود و دولت برگزیده‌ی کنونی، ابزاری است برای استمثار کارمزدوری از سوی سرمایه‌داران. کتاب حاضر حاوی سخنانی از انگلس درباره‌ی منشا خانواده، مالکیت خصوصی و دولت است. این گفته‌ها با استناد به یادداشت‌های مارکس از مطالعه‌ی کارهای مورگان به دست آمده است.

چاپ همه‌ی این مقالات در یک مجموعه فرصت مناسبی برای آشنایی یا نگرش و بینش راه کارگر و البته برای داوری و نقد و بررسی آن نیز فراهم می‌آورد.

بخشی از کتاب

اگر برای مارکس راه ارتقای حرفه‌ای به سوی قدرت غیرممکن بود، این به‌معنای آن نیست که حکم تاریخ یا نیروهای اجتماعی به هیچ‌رو برای این یا آن فرد چیزی را تعیین نمی‌کند. آن چه مارکس را به این تصمیم واداشت، ترکیبی از کل شخصیت و هوش او بود که هر دو مشروط به زمان خود بودند.

مسلماً همین که نظریه‌های مارکس تدوین شد، هرکسی می‌تواند آن را اخذ کند: اما چگونگی تدوین آن و شکل بیان آن‌ها شدیدا تحت تأثیر شخصیت ویژه‌ی مارکس بود. محور پولادین این شخصیت را شاعر – نمایشنامه‌نویس محبوب مارکس (به‌همراه شکسپیر) برای همه‌ی دوران به تصویر کشیده است: آشیل در «پرومته در زنجیر». او به‌واقع می‌کوشد توضیح دهد چرا خدایان جدید کمر به نابودی پرومته بسته بودند، که اصرار داشت به بشریت خدمت کند. برای این که او حاضر نشد همان‌گونه که همه کس و از جمله همه‌ی خیرخواهان به او توصیه می‌کردند، گردنش‌اش را پیش زئوس خم کند. این امر صرفاً از سرشت شخصیت او برخاسته بود.

مارکس نیز مثل پرومته بود (و تا آن‌جا که اطلاعات در دست است) به‌نظر می‌رسد هم آن‌طور که پدرش هوشمندانه خیلی زود تشخیص داد، او چنین متولد شده بود. مارکس خود، هنگامی که اولین ثمره‌ی اندیشه‌اش، رساله‌ی دکترایش را برای چاپ آماده می‌کرد، پیوند [با پرومته] را برقرار کرد. اگرچه موضوع رساله دموکریت و اپیکور بود، مارکس در پیش‌گفتار رساله‌اش صحنه‌ی مرکزی را به پرومته اختصاص می‌دهد. پیش‌گفتار با دادخواست پرومته علیه قدرت پایان می‌یابد: بیانبه پرومته:«به‌راستی من از خدایان نفرت دارم» شعار فلسفه، علیه همه‌ی خدایان زمینی و آسمانی است که می‌گویند هیچ خدایی هم سطح آن‌ها نباید وجود داشته باشد و آگاهی انسان را به‌مثابه‌ی اولویت برتر قبول ندارد. پرومته می‌گوید:«من هرگز زنجیر خود را با خدمت به برده‌داران عوض نخواهم کرد. برای من بهتر است که به صخره‌ها زنجیر شده باشم تا به بندگی زئوس در آیم»، پرومته از نجیب‌ترین قدیسان و شهدای سراسر تاریخ فلسفه است.

دادخواست جمله‌ی پایانی برای دوستاش برونو باوئر هشدار‌دهنده بود- «تهور غیرضروری» پژواک ناخودآگاه توصیه به احتیاط بزدلانه توسط رئیس هیأت منصفه به پرومته. در خود رساله از پرومته نام برده شد، هرچند مارکس در پیش‌نویس‌های مربوط به آن نوشته بود: مانند پرومته که آتش را از بهشت دزدید و شروع به ساختن خانه و استقرار خود در روی زمین کرد. فلسفه‌ای که خود را به جهان[واقعی] گسترش می‌دهد، علیه جهان ظاهری برمی‌گردد. پرومته کم‌تر بار دیگر در آثار مارکس پیدا می‌شود و عبارت فوق هرگز در زمان حیات مارکس منتشر نشد. تنها مورد قابل‌توجه، بعداً در دست‌نوشته‌های سال ۱۸۴۴ مارکس مشاهده می‌شود. مارکس در فقر فلسفه‌ به استفاده‌ی پرودون از پرومته به‌مثابه‌ی نوعی رابینسون کروزوئه اقتصاد پرداخت، اما خود پرومته مورد تمثیل قرار نگرفت. کمی بعد به‌طور گذرا به او مراجعه کرد که به موضوع کنونی ما مربوط نمی‌شود. معلوم نیست آیا مارکس «پرومته‌ی رها از زنجیر» شلی (۱۸۱۹) را دیده بود؟ اما نشانی از این امر نیست، در واقع مارکس هرگز از شلی در نوشته‌هایش نام نبرد، این انگلس بود که از جوانی تا دم مرگ هوادار شلی بود. ولی کسانی که او را می‌شناختند شباهتی بین این دو نمی‌دیدند. وقتی حکومت روزنامه‌ی «راینیشه تسایتونگ» را بست، هم‌زمان در کاریکاتوری، مارکس به عقاب سلطنتی پروس اندام‌های حیاتی او را به منقار گرفته بود. آخرین شماره‌ی نشریه شعر امضانشده‌ای را به‌عنوان وداع به چاپ رسانده بود، که با یادداشتی پرومته‌وار ختم می‌شد:

بادبان ما را به زیر کشیدند، ولی ما نترسیدیم
خدایان خشمگین هرگز نتوانستند ما را وادارند خم شویم
کلیمو نیز ابتدا خوار شد و به چیزی گرفته نشد
اما عاقبت دنیای نو را به چشم دید
آی دوستان، که چوب‌های جغ‌جغه‌تان را به شادی برای ما تکان می‌دهید
آی دشمنان، که با ستیزتان به ما افتخار دادید
ما باز هم در میدان جنگ دیگری رویارو خواهیم شد:
اگر همه چیز مرده باشد جسارت زنده است.

تأثیری که شخصیت مارکس بر همکاران جوانش گذاشت، جالب و نیز به همان اندازه روشنی‌بخش است. در حماسه‌ی اسطوره‌های بلندبالایی که انگلس قبل از آن که مارکس را مشخصاً بشناسد در ارتباط با اخراج برونو باوئر نوشت، در آن تصویرهای مشخصی از «هگلی‌های جوان» داده شده بود. بخشی که به مارکس اختصاص داده شده بود، در ترجیع‌های شش بندی، تقریبا چنین است:

پس کیست آن‌جا که با توفانی از خشم شتاب‌زده می‌آید؟
جوان گندمگون از تریر، یک پدیده‌ی واقعی
او نه راه می‌رود، نه می‌جهد، بلکه در هوا می‌پرد، و حول خود با خز سرخ‌فام توفان به پا می‌کند
از خیمه دوردست آسمان گسترده به زمین می‌آید
بازوی افق را برای گرفتن بادها در بلندی‌ها می‌گسترد
با مشت‌های گره کرده، بی آرام‌اش طغیان می‌کند
گویی که ده‌ها هزار روح شعله‌ور در خود دارد.

تصویر مزبور در «حماسه» کاریکاتوری آشکارا دوستانه است – انگلس جوان یک تصویرگر ماهر کارتون بود – اما تردیدی نیست که شخصیتی ویژه در تنوع خود را در کاریکاتور ترسیم کرده است.

هنوز از خیزش‌های توده‌ای در مصر، الجزایر و سودان مدتی نگذشته بود که خیزش‌های جدید در پهنه‌ی «جنوب جهانی*» پدیدار شدند. اکوادر، هائیتی، شیلی، عراق، لبنان، ایران و کلمبیا. انکشاف سریع رویدادهای اخیر و هم‌زمانی و توازی آن‌ها به تنهایی بر این واقعیت گواهی می‌دهد که تحولات تاریخ‌ساز جهانی چنان سرعت و شتابی یافته‌اند که حتی مجالی برای دنبال کردن خط سیر دقیق آن‌ها نیست؛ چه رسد به فهم و ارزیابی جامع آن‌ها یا فرضا تدارک تلاشی برای دخالت‌گری در ‌آن‌ها. تو گویی پویش تاریخ بشری بیش از همیشه محدودیت‌های فهم و عمل ما را به ریشخند می‌گیرد.

توضیح*:‌ The Global South – اصطلاحی برای اشاره به کشورهای در حال توسعه و بدیلی برای اصطلاح مسئله‌دار «جهان سوم»

۶۰ صفحه

تهیه و تألیف: ایرانِ آزاد

کتاب موش‌ها و آدم‌ها با عنوان انگلیسی Of Mice and Men روایتی زیبا و دلنشین از روابط انسان‌های تنها و طبقه‌ی پایین جامعه‌ی کارگری آمریکاست که به دنبال رویاهای خود هستند تا شاید روزی به واقعیت بپیوندد.

قطعه‌ای از کتاب
کاندی فریاد زد: “معلومه که همه میخوان. همه یه تیکه زمین، نه خیلی، یه خورده، میخوان. یه جایی میخوان که مال خودشون باشه. یه جایی که بتونن توش زندگی کنن، کسیم نتونه بیرونشون کنه. منکه هیچ وقت نداشتم. من اینجا واسه ی هرکسی که فکر کنی کار کردم، بذر کاشتم. اما بذر مال خودم نبود، وقتیم درو کردم حاصلش هم مال خودم نبود، اما حالا میخوام این کارو بکنیم. “

ژان پل سارتر (ترجمه مصطفی رحیمی)